W dniach 11-12 listopada br. Słoweńskim Instytucie Rolniczym w Lublanie odbyło się seminarium zorganizowane przez Europejskie Centrum Ochrony Przyrody (ECNC), przy ścisłej współpracy z Europejską Agencją Ochrony Środowiska, w ramach Europejskiej Sieci na rzecz Funkcjonalnej Agrobioróżnorodności. W związku z zaangażowaniem Krajowej Rady Izb Rolniczych w działania Grupy Roboczej Komitetów Copa-Cogeca „Środowisko” udział w wydarzeniu wziął również przedstawiciel polskiego samorządu rolniczego. Seminarium było okazją zarówno do omówienia możliwości rozszerzenia sieci i praktycznego wdrażania koncepcji Funkcjonalnej Agrobioróżnorodności (FAB), jak również bliższego zapoznania się ze słoweńskim sektorem rolnym.

Pierwszy dzień wydarzenia zainaugurowała część wykładowa, podczas której uczestnikom konferencji przedstawiona została w sposób szczegółowy m.in. działalność Słoweńskiego Instytutu Rolniczego, jak również założenia przyświecające realizacji projektu Europejskiej Sieci na rzecz Funkcjonalnej Agrobioróżnorodności (FAB). Zgodnie z przyjętą definicją pod tym pojęciem należy rozumieć te elementy bioróżnorodności wchodzące w skład użytków rolnych i  krajobrazu  rolniczego, które mają zapewniać usługi na rzecz ekosystemów wspierające zrównoważone rolnictwo i mogące dostarczać korzyści dla środowiska, zarówno w ujęciu lokalnym jak i globalnym, a także szeroko rozumianemu społeczeństwu.

Przykładami praktycznego wdrożenia podejścia zgodnego z założeniami FAP są m.in.:

• Ograniczanie zabiegów agrotechnicznych, dzięki któremu wzrasta populacja dżdżownic i innych pożytecznych organizmów glebowych, co zaś pozytywnie wpływa na strukturę gleby oraz obieg i przyswajalność składników odżywczych. Innymi korzyściami dla rolnika w tym kontekście jest polepszenie przenikania wody w glebie i ograniczenie występowania zjawiska erozji;
• Obsiewanie pasów granicznych pól alternatywnymi gatunkami roślin korzystnymi z punktu widzenia rozwoju populacji naturalnych wrogów dla typowych szkodników upraw, co prowadzi do redukcji kosztów w związku ze zmniejszoną liczbą oprysków i ich wpływu na środowisko;
• Uprawa rzadkich obecnie, tradycyjnych gatunków odmian roślin oraz chów tradycyjnych, typowych dla danego regionu ras zwierząt, co wpływa na zachowanie zasobów genetycznych, a z produkcyjnego punktu widzenia umożliwiać może dodatkowe przychody w związku z wartością dodaną produktów będących lokalną specjalnością;
• Stosowanie płodozmianu ułatwiającego kontrolę biologiczną na chorobami i populacjami szkodników oraz zwiększającego żyzność gleby. Prawidłowa rotacja roślin na polu to również redukcja kosztów produkcji (mniejsze zużycie środków ochrony roślin i  nawozów) oraz ograniczenie negatywnego wpływu upraw na środowisko;
• Stosowanie „zielonych nawozów” poprzez podorywanie poplonów, w szczególności roślin strączkowych, zapewniające utrzymanie dobrej struktury glebowej i odpowiedniego obiegu składników odżywczych w glebie, jak również zwiększające liczebność pożytecznych organizmów glebowych.
• Zachowywanie zadrzewień śródpolnych nie tylko zwiększające dywersyfikację występujących na użytkach rolnych dzikich gatunków zwierząt , ale wpływające również na redukcję procesu erozji i i utrzymania wody w glebie. Dodatkowo zadrzewienia takie stanowią cenny element krajobrazu rolniczego.

W dyskusji na temat możliwości rozszerzenia liczby rolników wdrażających rozwiązania na rzecz agrobioróżnorodności wskazywano, że nadal potrzebny jest system zachęt finansowych dodatkowo motywujących do inicjatyw podobnych do wyżej wymienionych, jednakże konieczny jest ponadto rozwój świadomości producentów w zakresie bezpośredniego powiązania prowadzonej produkcji ze środowiskiem naturalnym. W tym celu należałoby w nieco bardziej ścisły sposób połączyć wyniki badań naukowych w tym zakresie z praktyką rolniczą, do czego potrzebny jest m.in. rozwój narzędzi doradztwa rolniczego. Wielu uczestników podkreślało również, że wiele z takich praktyk jest już stosowanych, co w kontekście realizowanych ponadto programów rolno-środowiskowych daje dobrą bazę wyjściową do dalszego ich rozwoju i popularyzacji.

Popołudniową część pierwszego dnia seminarium wypełnił wyjazd terenowy do Parku Przyrodniczego Kolpa zlokalizowanego na południu Słowenii niedaleko granicy z Chorwacją, gdzie uczestnicy seminarium mieli okazję do zapoznania się z praktycznymi rozwiązaniami zastosowanymi na jego terenie na rzecz zachowania bioróżnorodności przy współistnieniu ekstensywnego rolnictwa pełniącego istotną rolę w utrzymaniu krajobrazu i dotychczasowego charakteru regionu. Podczas tej wizyty miała również miejsce prezentacja historycznego rozwoju pszczelarstwa słoweńskiego z uwzględnieniem pozytywnego wpływu tego sektora na naturalne ekosystemy i prowadzoną tam roślinną produkcję rolniczą.

Podczas drugiego dnia konferencji swoją prezentację dotyczącą funkcjonalnej agrobioróżnorodności w kontekście strategii Unii Europejskiej na rzecz ochrony środowiska, a także w świetle reformy Wspólnej Polityki Rolnej, przedstawił dr Ladislav Miko z Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska Komisji Europejskiej. Zgodnie z przedstawionym stanowiskiem WPR powinna bardziej zostać zwrócona na płatności za dostarczane przez rolników dobra publiczne, w których powinny być zawarte usługi na rzecz zachowania ekosystemów. Filar I WPR powinien brać w tym procesie znacznie bardziej aktywny udział poprzez wprowadzenie specyficznych kryteriów dla płatności obszarowych np. w formie rekompensat za gospodarowanie na obszarach HNV, obszarach Natura 2000 czy też za czasowe odłogowanie na rzecz zachowania bioróżnorodności. Ponadto, w prezentacji wyrażona została opinia, iż II Filar WPR również powinien bardziej zostać powiązany z kwestiami środowiskowymi m.in. poprzez rozszerzenie mechanizmu programów rolno-środowiskowych. Wsparcie inwestycji natomiast powinno być ograniczone poprzez zabezpieczenia limitujące niekorzystny ich wpływ na środowisko naturalne.

W dalszej części zorganizowane zostały dyskusje panelowe, w których uczestnicy seminarium, podzieleni na trzy grupy, wymienili poglądy na temat możliwości szerszego praktycznego wdrożenia idei Funkcjonalnej Agrobioróżnorodności, usprawnienia i rozszerzenia działań Europejskiej Sieci na rzecz FAB, a także ekonomicznych i społecznych aspektów związanych z bioróżnorodnością na obszarach wiejskich dla bardziej zrównoważonego rolnictwa.

Rolnictwo w Słowenii

Zgodnie z danymi z 2007 roku, w Słowenii funkcjonuje około 75 tysięcy gospodarstw rolnych o średniej powierzchni 6,5 ha, a ich liczba z roku na roku wciąż spada pomimo intensywnych zmian strukturalnych, które spowolniły nieco ten proces obserwowany już od drugiej połowy lat 90-tych XX wieku. W samej strukturze gospodarstw dominują te o powierzchni pomiędzy 2 a 5 ha (ponad 36%), ponad 25% stanowią gospodarstwa od 5 do 10 ha. Prawie ¼ farm posiada zaledwie do 2 ha, natomiast gospodarstwa powyżej 50ha to zaledwie 0,4% wszystkich użytków rolnych w Słowenii. Odnosząc się do struktury użytkowania ziemi rolnej, której łącznie jest 490,939 ha (zaledwie 0,3% użytków rolnych UE-25) aż 60% powierzchni zajmują łąki i pastwiska, a ponad 20% z upraw przeznaczonych jest na produkcję pasz. Liczby te wskazują, jak ważną rolę w słoweńskim rolnictwie odgrywa produkcja zwierzęca (dominuje trzoda chlewna, owce i kozy), której wartość w 2007 roku wyniosła 511 milionów euro przy 959 milionach euro całkowitej wartości sprzedaży produktów pochodzących z sektora rolnego. Narodowa kwota mleczna na rok kwotowy 2006/2007 wyniosła 576,638 ton.

Specyficznym problemem dla rolnictwa w Słowenii jest struktura wiekowa rolników i ich rodzin. Rolnicy poniżej 45 roku życia stanowią jedynie 17,7%, prawie 25% z nich to ludzie w wieku pomiędzy 45 a 55 rokiem, natomiast powyżej tej granicy to rolnicy stanowiący prawie 60% wszystkich producentów rolnych w kraju. Jest to powodem bardzo powolnego transferu wiedzy i najnowszych osiągnięć technicznych w rolnictwie do praktyki, dlatego w ostatnich latach władze słoweńskie podjęły szereg działań w celu przyspieszenia zmiany pokoleniowej na wsi i zachęcenia młodych ludzi do przejmowania gospodarstw. Jest to jednak trudne zważywszy na fakt, iż w grupie gospodarstw powyżej  10 ha, tj. mających większe uzasadnienie ekonomiczne niż większość farm w Słowenii, aż 59% z nich zarządzanych jest przez rolników poniżej 55 roku życia, którzy nie są jeszcze zainteresowani odejściem na emeryturę.