18 listopada br. Komisja Europejska przedstawiła oficjalnie komunikat „Wspólna Polityka Rolna w kierunku  2020 r.: sprostać żywieniowym, środowiskowym i terytorialnym wyzwaniom przyszłości”. Zaproponowana w dokumencie reforma ma na celu zwiększenie dynamiki i konkurencyjności europejskiego sektora rolnego oraz skuteczniejszą realizację strategii „Europa 2020”. Jeszcze tego samego dnia, z udziałem przedstawicieli polskich organizacji członkowskich, w tym również Krajowej Rady Izb Rolniczych, odbyło się specjalne wspólne posiedzenie Prezydium Copa-Cogeca, podczas którego Komisarz ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich UE Dacian Ciolos osobiście omówił założenia zmian w WPR.

W swoim dokumencie Komisja Europejska przedstawiła trzy warianty dalszych reform. Po ich przedyskutowaniu Komisja przedstawi formalne wnioski ustawodawcze w połowie 2011 roku. Przedstawiając komunikat Dacian Ciolos podkreślił znaczenie uczynienia WPR „bardziej ekologiczną oraz sprawiedliwszą, wydajniejszą i skuteczniejszą”. Dodał: „WPR nie jest jedynie dla rolników, lecz dla wszystkich mieszkańców UE – konsumentów i podatników. Dlatego istotne jest, abyśmy zaprojektowali tę politykę w sposób bardziej zrozumiały dla ogółu oraz uwidaczniający korzyści publiczne, jakie rolnicy zapewniają całemu społeczeństwu. Europejskie rolnictwo powinno być konkurencyjne nie tylko pod względem gospodarczym, lecz również środowiskowym”.

KE przeprowadziła publiczną debatę oraz zorganizowała dużą konferencję na temat przyszłości WPR na początku 2010 r. Zdecydowana większość opinii wyrażonych w trakcie debaty publicznej wskazywała na trzy główne cele WPR:

• opłacalna produkcja żywności (wystarczająca ilość dostaw bezpiecznej żywności w kontekście rosnącego światowego popytu na żywność, kryzysu gospodarczego oraz coraz większej zmienności rynku w celu zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego);
• zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu (rolnicy często muszą przedkładać względy środowiskowe nad gospodarcze, a rynek nie wynagradza poniesionych przez nich z tego tytułu kosztów);
• zachowanie równowagi terytorialnej oraz zróżnicowania regionów wiejskich (rolnictwo pozostaje główną siłą napędową rozwoju gospodarczego i społecznego obszarów wiejskich oraz istotnym czynnikiem ich aktywizowania).

W omawianym komunikacie dokonano analizy przyszłych instrumentów, które mogą pomóc w realizacji wymienionych celów. Jeżeli chodzi o płatności bezpośrednie, w komunikacie przedstawiono znaczenie redystrybucji, przeprojektowania oraz lepszego ukierunkowania wsparcia, w oparciu o obiektywne kryteria i w sposób zrozumiały dla podatnika. Kryteria te powinny obejmować kryteria gospodarcze (wskazujące na „wsparcie dochodu” jako element płatności bezpośrednich) oraz środowiskowe (odzwierciedlające dobra publiczne dostarczane przez rolników), a wsparcie powinno zostać lepiej ukierunkowane na aktywnych zawodowo rolników. W sposób wykonalny zarówno pod względem politycznym jak i gospodarczym należy zaprojektować nowy, bardziej sprawiedliwy podział funduszy z odpowiednio długim okresem przejściowym w celu uniknięcia poważnych zakłóceń.

Jedną z możliwości mogłoby być ustanowienie podstawowej płatności wspierającej dochody (która może być jednakowa w danym regionie, ale nie zryczałtowana w całej UE - opartej na nowych kryteriach i ograniczonej do określonego poziomu);

• razem z obowiązkową płatnością środowiskową (doroczną) za dodatkowe działania wychodzące poza podstawowe założenia zasady wzajemnej zgodności (takie jak pokrywa zielona, płodozmian, trwałe użytki zielone czy ekologiczne odłogowanie ziemi);
• z płatnością za szczególne ograniczenia naturalne (określone na szczeblu UE), kwotami uzupełniającymi wypłacanymi w ramach środków rozwoju obszarów wiejskich);
• oraz opcją ograniczonej płatności, zależnej od wielkości produkcji, przeznaczonej dla szczególnie wrażliwych rodzajów gospodarki rolnej (podobnej do obecnego wariantu, wdrożonego (na mocy art. 68) w ramach oceny funkcjonowania WPR). Prosty, specjalny program wsparcia powinien zwiększyć konkurencyjność małych gospodarstw, ograniczyć obciążenia administracyjne oraz przyczynić się do ożywienia obszarów wiejskich.

W przypadku środków rynkowych, takich jak interwencja publiczna i dopłaty do prywatnego przechowywania, może istnieć zapotrzebowanie na środki usprawniające i upraszczające oraz wprowadzenie nowych elementów w odniesieniu do poprawy funkcjonowania łańcucha żywnościowego. Chociaż wspomniane mechanizmy były tradycyjnymi instrumentami WPR, kolejne reformy wzmocniły orientację rynkową rolnictwa UE i ograniczyły je do środków w zakresie „siatki bezpieczeństwa” do tego stopnia, że zapasy publiczne praktycznie przestały istnieć. W 1991 r. na środki rynkowe przeznaczano 92 proc. budżetu WPR, podczas gdy w 2009 r. stanowiły one już tylko 7 proc. wydawanych funduszy.

Polityka rozwoju obszarów wiejskich pomogła w zwiększeniu zrównoważenia gospodarczego, środowiskowego oraz społecznego obszarów wiejskich oraz sektora rolnego, jednak nadal pojawiają się głosy, iż należy włączyć w sposób horyzontalny kwestie ochrony środowiska, zmiany klimatu oraz innowacji do wszystkich istniejących programów. Zwraca się uwagę na znaczenie sprzedaży bezpośredniej oraz rynków lokalnych, oraz na potrzeby młodych rolników i nowych podmiotów. Podejście Leader zostanie również uwzględnione w większym stopniu. Aby osiągnąć wyższą skuteczność, wysunięto pomysł zmiany podejścia na bardziej ukierunkowane na rezultaty, oraz ewentualnego określenia celów ilościowych.

Jednym z nowych elementów przyszłej polityki rozwoju obszarów wiejskich powinno być opracowanie zestawu narzędzi zarządzania ryzykiem, aby podjąć odpowiednie działania w sytuacji niepewności na rynku oraz w przypadku zmienności dochodów. Państwom członkowskim należy dać możliwość reagowania na zagrożenia związane z produkcją i dochodami za pomocą instrumentów takich jak nowe narzędzie stabilizacji dochodu zgodne z (normami) WTO czy też wzmocnione wsparcie instrumentów ubezpieczeniowych oraz funduszy wspólnego inwestowania. Analogicznie jak w przypadku płatności bezpośrednich, należy zaprojektować nowy podział funduszy oparty na obiektywnych kryteriach, ograniczając równocześnie znaczące zakłócenia pochodzące z obecnego systemu.