12 lutego br. podczas Prezydium Komitetu Copa w Brukseli zatwierdzony został projekt wspólnej deklaracji Copa-Cogeca dotyczącej europejskiej polityki ochrony zdrowia roślin. Niniejszy dokument ma na celu przedstawienie w sposób szczegółowy głównych elementów, które zasługują na uwagę w tym zakresie tj. uproszczenie i dostosowanie wspólnotowego prawodawstwa, ograniczenie ryzyka i prewencja, źródła finansowe podejmowanych działań oraz komunikacja. Copa-Cogeca z zadowoleniem przyjęły fakt, że Unia Europejska dokonuje oceny przyszłego wspólnotowego systemu ochrony zdrowia roślin i deklaruje aktywne uczestnictwo w tych debatach. Poniżej zamieszczamy pełną treść niniejszej deklaracji.

Uproszczenie i dostosowanie wspólnotowego prawodawstwa

Prawodawstwo wspólnotowe staje się tak skomplikowane i tak szczegółowe, że czasami nawet eksperci mają trudności w jego zrozumieniu. W związku z tym, trudno jest czasami rozwiązać w szybki i skuteczny sposób problem dotyczący zdrowia roślin, szczególnie w sytuacjach kryzysowych. Istnieje konieczność wprowadzenia większej harmonizacji oraz lepszego zrozumienia i interpretacji norm w zakresie zdrowia roślin na poziomie międzynarodowym. Unia Europejska powinna pracować na rzecz przyjęcia tych norm na szczeblu międzynarodowym. Trzeba zagwarantować takie same warunki na całym terytorium europejskim oraz wobec krajów trzecich, w celu uniknięcia wszelkiego rodzaju niedoskonałości w działaniach oraz aby najważniejsi partnerzy rykowi nie byli zmuszani do stosowania środków zakłócających handel.

W związku z tym, pionowa i horyzontalna harmonizacja w zakresie regulacji, implementacji oraz egzekwowania unijnych norm w zakresie zdrowia roślin musi być zapewniona pomiędzy państwami członkowskimi. Ponadto, ta harmonizacja i spójność muszą być jednym z elementów szerszej strategii, która bierze pod uwagę inne systemy europejskie, które mogłyby odegrać znaczną rolę w  szerzeniu się szkodników i ich kontroli, jak na przykład legislacja w zakresie nasion i materiału rozmnożeniowego roślin, legislacja w zakresie żywności, polityka środowiskowa i legislacja w zakresie produktów ochrony roślin. Jednak w ramach harmonizacji każdy region lub państwo członkowskie powinno mieć możliwość wprowadzenia bardziej restrykcyjnych zasad (lub standardów) dla zapobiegania i ograniczania występowania niektórych szkodników.

Status sanitarny gospodarstw rolnych: systemy kwalifikacji lub certyfikacji gospodarstw rolnych, respektujące pewne normy, powinny być wzięte pod uwagę pod warunkiem, że wprowadzają one niższe ogólne obciążenia regulacyjne dla rolników (np. niższy poziom kontroli). Jednakże, poszczególne poziomy statusu sanitarnego powinny posiadać taką samą wartość w całej Unii Europejskiej.

Lepsze zdefiniowanie statusu szkodnika i  szkodnika objętego kwarantanną: aktualne listy nie zawsze są przejrzyste i dostępne. Niektóre szkodniki nie są już uważane za organizmy, które muszą być objęte kwarantanną, ponieważ w znacznym stopniu są już rozpowszechnione w całej UE. Ma to często duży wpływ na gospodarstwo. Szkodniki, dla których zwalczanie lub zapobieganie ich rozprzestrzenianiu nie jest skuteczne i nie jest właściwe, powinny być wyjęte spod obowiązywania przepisów. Zarządzanie listą szkodników objętych kwarantanną w Europie jest bardzo trudne we wszystkich państwach członkowskich. Kiedy wdrożone zostają odpowiednie środki kontrolne, ma to ogromny wpływ ekonomiczny na producentów (np. kukurydziana stonka korzeniowa). 

Skuteczna hierarchizacja istniejących szkodników może polepszyć działania reakcyjne, przyznając władzom krajowym większą subsydiarność w zakresie wdrażania środków kontroli bardziej ukierunkowanych na wykryte szkodniki. Biorąc pod uwagę zagrożenie jakie reprezentują gatunki inwazyjne powodujące choroby roślin w Unii Europejskiej oraz ich wpływ ekonomiczny w sektorze rolnym, przyszła legislacja musi pozwolić na utworzenie skutecznej strategii prewencyjnej  oraz strategii zarządzania działaniami reakcyjnymi.

Redukcja ryzyka, prewencja i inspekcja

Redukcja ryzyka, dzięki przyjęciu strategii profilaktyki zdrowia oraz wdrożeniu stosownych środków bioróżnorodności na granicach UE, jest ważnym instrumentem w walce ze wszystkimi chorobami roślin. Cała produkcja produktów rolnych musi opierać się na trwałych i bezpiecznych metodach  oraz praktykach, aby ochraniać europejski system rolnictwa. Kontrole powinny opierać się na strategii biorącej pod uwagę łańcuch produktów lub grupę produktów, a nie tylko szkodniki. Taki sposób postępowania pozwoliłby la przeprowadzenie lepszej kwalifikacji szkodników w zależności od ryzyka oraz na określenie poziomu łańcucha, w którym występują szkodniki. Władze będą mogły w związku z tym w bardziej skuteczny i ukierunkowany sposób określić moment i częstotliwość kontroli wykrytego problemu

Koniecznie trzeba przyjąć bardziej ukierunkowaną strategię, na której będą opierały się kontrole. Kontrole te muszą być bardziej ukierunkowane na istniejące ryzyko dla analizowanego produktu lub grupy produktów. Szczególną uwagę należy poświęcić wszystkim podmiotom będącym częścią poniższych czterech poziomów kontroli. W razie konieczności, trzeba będzie wzmocnić kontrole produktów na poziomie przedsiębiorstw, a kosztami związanymi z kontrola powinni być obciążeni ci, którzy nie respektują norm fitosanitarnych w Unii Europejskiej.

Redukcja ryzyka odbywać się powinna na  4 poziomach:

Poziom międzynarodowy

Konieczne jest wprowadzenie bardziej skutecznej kontroli importu/ kontroli granicznej oraz standardowych procedur kontroli granicznej (PIF). Skuteczna kontrola graniczna, wykonywana przez wykwalifikowane osoby, jest bardzo ważna w zapobieganiu zakażeniu UE szkodnikami. W kwestii eksportu do państw trzecich, unijni eksporterzy często muszą dostosować się do wymagań fitosanitarnych narzuconych przez te państwa (np. Rosja, USA, Japonia, Korea Południowa) na własny koszt. Wymagania te często nie mają podstawy naukowej nie są zgodnie z odpowiednimi przepisami umowy SPS w ramach WTO. Takie wymogi w większości przypadków nie są narzucane przez UE, dlatego też Komisja Europejska powinna czuwać nad respektowaniem zasady wzajemności w handlu z państwami trzecimi oraz nad tym, aby wszystkie ich wymagania były zgodne z zasadami WTO i oparte na naukowych dowodach, bez zachwiania konkurencji i dodatkowych kosztów.

Wymiana informacji pomiędzy partnerami łańcucha rolno-spożywczego na temat ognisk wykrytych w innych regionach świata oraz lepsze zastosowanie istniejących zasad są konieczne. Cały import, który niesie ze sobą jakiekolwiek ryzyko,  musi być dokładnie kontrolowany oraz ograniczony lub zakazany w przypadku, kiedy nie jest on zgodny z europejskim prawodawstwem. W ramach nowej, rozszerzonej unii Europejskiej, należy zwrócić szczególną uwagę na skuteczność kontroli granicznej/importu. Ponadto, należy również przeprowadzać inspekcje na poziomie gospodarstw rolnych  na zewnątrz UE, i nie tylko w zakładach posiadających zezwolenia na wywóz. Korzystne byłoby wprowadzenie monitoringu po każdej kontroli oraz skoncentrowanie się na rozwiązaniu wykrytych problemów podczas każdej inspekcji. Następnie trzeba by było zorganizować drugą inspekcję, aby sprawdzić, czy rzeczywiście zostały wprowadzone zmiany. W odniesieniu do kontroli granicznych/kontroli importu, środki te powinny być skoncentrowane na identyfikacji rzeczywistego zagrożenia. Jednocześnie, kontrole, które okazały się niepotrzebne, powinny zostać zniesione (np. drewna iglastego z europejskiej części Rosji).

Poziom europejski

Inspekcje prowadzone przez Biuro ds. Żywności i Weterynarii (OAV) stanowią bardzo dobry element w zarządzaniu wspólnotowym systemem ochrony zdrowia roślin oraz w zapobieganiu chorobom. Podczas gdy inspekcje prowadzone na poziomie europejskim wobec eksportu do państw trzecich są bardzo dokładne, nie możemy powiedzieć tego samego o inspekcjach prowadzonych na zewnątrz UE wobec importu do UE. Konieczny jest monitoring inspekcji o weryfikacja statusu w celu wyeliminowania wszelkiego zagrożenia.

Poziom krajowy

Potrzebny jest skuteczny nadzór przemieszczania roślin, opierający się na ocenie ryzyka oraz na ulepszeniu systemów identyfikacji stanu zdrowia roślin. Nadzór ten musi iść w parze z dostępem do szczegółowych informacji dotyczących lokalizacji gospodarstw i ograniczeń geograficznych. Aby dokładnie przewidzieć rozprzestrzenianie się organizmów szkodliwych, potrzebny jest natychmiastowy dostęp do tych dwóch typów informacji. Trzeba cały czas aktualizować awaryjne plany poszczególnych państw członkowskich oraz prowadzić  okresowy monitoring polityki zmniejszania ryzyka.

Poziom gospodarstw rolnych

Bioróżnorodność odegrała ogromną rolę w odizolowaniu i zniszczeniu szkodników. W świetle tej informacji, powinno się teraz przeanalizować rutynowe praktyki zarządzania, nie zapominając przy tym , że charakter tych środków może być różny, w zależności od danej choroby. Dobre reguły higieny, odpowiednia dezynfekcja oraz kodeksy dobrych praktyk na poziomie gospodarstw są potrzebne, aby wziąć pod uwagę zarówno aspekty zdrowia roślin, jak i zdrowia publicznego. Należy zwrócić szczególną uwagę na rozwój nowych narzędzi diagnostycznych.Jednakże, wprowadzanie procedur opartych na zasadzie „HACCP” nie jest praktyczne na poziomie gospodarstw rolnych. Ich wdrażanie jest zbyt skomplikowane i zbyt kosztowne w wykonaniu, a my musimy uniknąć sytuacji, w której rolnicy musieliby spełniać bezużyteczne i nieskuteczne wymogi w zakresie oceny ryzyka. Wręcz przeciwnie, musimy upewnić się, że rolnicy posiadają szeroką gamę środków w celu skutecznego zwalczania i zapobiegania szerzeniu się szkodników w gospodarstwie.

Źródła finansowe

Biorąc pod uwagę fakt, że rolnictwo zajmuje się sprawami bardzo istotnymi dla interesu publicznego, zdrowia roślin i zdrowia publicznego, każdy powinien uznać, że interwencja publiczna i wsparcie muszą być stosowane w tym sektorze. Ponadto, zważywszy na fakt, że to  rolnicy muszą czuwać nad tym, aby całość żywności przez nich produkowanej była bezpieczna i produkowana zgodnie z wymogami prawnymi – włącznie z wymogami w zakresie zdrowia roślin – władze muszą zapewnić, że produkty respektują prawodawstwo UE. Rolnicy nie mogą sami ponosić odpowiedzialności i pokrywać kosztów  środków walki z szerzeniem się szkodników i jego konsekwencji. Często, pomimo stosowania odpowiednich środków prewencyjnych, rolnicy stoją w obliczu zagrożenia, które mogą kontrolować jedynie niewielkim stopniu, a w większości przypadków, nie mają nad nim żadnej kontroli.

Polityka komunikacji

Wobec kluczowych partnerów

Komitety Copa - Cogeca popierają ideę lepiej zorganizowanej i lepiej zaplanowanej współpracy DG SANCO z głównymi partnerami. Obecnie, współpraca odbywa się w oparciu o posiedzenia  ad hoc. Bardziej uporządkowana współpraca oferowałaby obydwu stronom lepsze okazje do debatowania na temat obecnych problemów, zwyczajowo, a nie tylko wtedy, Kidy okazuje się to konieczne.

Wobec opinii publicznej/europejskich konsumentów

Ulepszenie polityki komunikacji w zakresie sytuacji zdrowia roślin w Unii Europejskiej oraz wyjaśnienie jej konsumentom jest bardzo ważne. Obecnie, wielu europejskich konsumentów nie zdaje sobie sprawy, że normy UE w zakresie zdrowia roślin są jednymi z najbardziej skutecznych na świecie. Trzeba koniecznie poinformować o tym w odpowiedni sposób konsumentów, przy pomocy szerokich kampanii informacyjnych.

Ponadto, konieczne jest również ulepszenie komunikacji wobec tej części społeczeństwa obywatelskiego, która, w swoim codziennym życiu, zajmuje się roślinami czy też częściami roślin (prywatne ogrody). Musi być ona świadoma swojej roli, jaką może ona odgrywać w ochronie przed szerzeniem się szkodników.

Wobec krajów trzecich

Ponadto, trzeba ulepszyć komunikację z krajami trzecimi, aby zdały sobie one sprawę ze statusu sanitarnego Unii Europejskiej oraz ze środków stosowanych w celu utrzymania i ochrony zdrowia roślin. Zgodność z unijnym prawodawstwem w zakresie zdrowia roślin musi stanowić wstępny warunek dla importu roślin i produktów roślinnych z krajów trzecich.