W opublikowanym 21 maja 2014 r. sprawozdaniu Europejski Trybunał Obrachunkowy ustalił, że chociaż Komisja Europejska poprawiła jakość przeprowadzanych ocen skutków, wciąż nie dokonuje ona wystarczającej analizy oddziaływania preferencyjnych umów handlowych na gospodarkę. Ponadto słabość systemów kontroli celnych w państwach członkowskich, które nie zapobiegają nadużywaniu preferencyjnych taryf przez importerów, powoduje straty w dochodach UE.

Preferencyjne uzgodnienia handlowe obejmują wymianę handlową między UE i 180 krajami i terytoriami. Wartość towarów importowanych do UE na mocy tych uzgodnień wyniosła ponad 242 mld euro, co stanowiło 14% importu do UE - stwierdził Baudilio Tomé Muguruza, członek Trybunału odpowiedzialny za to sprawozdanie. Handel przynosi korzyści gospodarcze zarówno UE, jak i jej krajom partnerskim, a także wspomaga zrównoważony rozwój i walkę z ubóstwem w krajach rozwijających się. Preferencyjne uzgodnienia handlowe są podstawowym instrumentem polityki handlowej UE, ale należy nimi zarządzać w sposób ostrożny, tak aby zabezpieczyć interesy UE.

Preferencyjne uzgodnienia handlowe umożliwiają partnerom handlowym stosowanie preferencyjnych warunków we wzajemnej wymianie handlowej. W przypadku wzajemnych preferencji ogranicza się bariery taryfowe w celu zwiększenia wymiany handlowej, wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i korzyści dla konsumentów po obu stronach. W drodze porozumień jednostronnych UE przyznaje preferencje, aby umożliwić krajom rozwijającym się beztaryfowy dostęp do rynku UE i tym samym przyczynić się do walki z ubóstwem i promowania zrównoważonego rozwoju.

Komisja jest odpowiedzialna za negocjowanie preferencyjnych uzgodnień handlowych, ocenę ich skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych oraz nadzorowanie ich wdrażania przez państwa członkowskie i kraje partnerskie. Główną odpowiedzialność za dopilnowanie, by z preferencyjnych warunków korzystali jedynie uprawnieni do tego importerzy ponoszą organy celne państw członkowskich.

Kontrolerzy unijni ustalili, że częściej korzysta się z ocen skutków i odnotowano poprawę jakości przeprowadzanych analiz, ale wciąż wymagane są dodatkowe działania. Ponadto kontrolerzy odnotowali przypadki importu towarów w ramach preferencji taryfowych, lecz bez niezbędnych dowodów pochodzenia tych towarów z krajów uprawnionych do tego rodzaju preferencji. Przypadki te spowodowały straty w dochodach.

Sprawozdania specjalne Europejskiego Trybunału Obrachunkowego publikowane są przez cały rok i przedstawiają wyniki kontroli wybranych obszarów działalności UE lub kwestii związanych z zarządzaniem.

W sprawozdaniu specjalnym nr 2/2014 pt. „Czy preferencyjne uzgodnienia handlowe są odpowiednio zarządzane?” oceniono, czy Komisja prawidłowo oceniła skutki gospodarcze preferencyjnych uzgodnień handlowych (PTA) i czy przewidziane w nich mechanizmy kontrolne w skuteczny sposób zapobiegają nadużywaniu preferencyjnych taryf przez importerów, co przyniosłoby straty w dochodach UE.

Trybunał ustalił, że:

• Komisja nie oceniła właściwie wszystkich skutków gospodarczych stosowania preferencyjnych uzgodnień handlowych;
• ze śródokresowej oceny ogólnego systemu preferencji taryfowych (jednostronnych uzgodnień handlowych, zgodnie z którymi UE zapewnia krajom i terytoriom rozwijającym się preferencyjny dostęp do swojego rynku) wynika, że polityka ta nie przynosi wszystkich oczekiwanych korzyści;
• nie zadbano o kompletność procesu pobierania należności, ponieważ kontrole celne przeprowadzane przez państwa członkowskie są niedopracowane;
• w nadzorze sprawowanym przez Komisję nad państwami członkowskimi i państwami beneficjentami / krajami partnerskimi w odniesieniu do preferencyjnych uzgodnień handlowych występują uchybienia oraz że
• przepisy dotyczące preferencyjnych uzgodnień handlowych nie zabezpieczają w wystarczającym stopniu interesów finansowych UE.

Aby poprawić proces oceny skutków gospodarczych stosowania preferencyjnych uzgodnień handlowych, Komisja powinna:

• przeprowadzić ocenę skutków i ocenę wpływu na zrównoważony rozwój dotyczące każdego preferencyjnego uzgodnienia handlowego, przygotowując szczegółową, kompleksową i ilościową analizę oczekiwanych skutków gospodarczych, w tym oszacowanie dochodów utraconych, chyba że zaniechanie takich ocen jest należycie uzasadnione;
• rutynowo angażować Eurostat w ocenę jakościową źródeł danych statystycznych wykorzystywanych w ocenie wpływu na zrównoważony rozwój i zadbać o to, aby negocjatorzy otrzymywali analizy w stosownym czasie oraz
• przeprowadzać oceny śródokresowe i oceny ex post, obejmujące oszacowanie dochodów utraconych, w celu dokonania oceny zakresu, w jakim preferencyjne uzgodnienia handlowe o istotnych skutkach umożliwiają osiągnięcie celów politycznych, oraz tego, jak można poprawić ich funkcjonowanie w kluczowych sektorach gospodarki.

Aby zapewnić lepszą ochronę interesów finansowych UE, Komisja powinna:

• stworzyć unijne profile ryzyka dotyczące preferencyjnych uzgodnień handlowych, aby państwa członkowskie miały wspólne podejście do analizy ryzyka w celu ograniczenia strat w budżecie UE;
• sprawdzić, czy państwa członkowskie zwiększają skuteczność swoich systemów zarządzania ryzykiem i strategii kontroli, aby ograniczyć straty w budżecie UE;
• zachęcać państwa członkowskie do przyjęcia odpowiednich środków zapobiegawczych po otrzymaniu komunikatu o wzajemnej pomocy;
• przeprowadzać oceny i wizyty monitorujące oparte na ocenie ryzyka w państwach korzystających z preferencyjnego traktowania, w szczególności w odniesieniu do reguł pochodzenia i kumulacji;
• wymagać od państw członkowskich poprawy jakości przekazywanych przez nie informacji dotyczących współpracy administracyjnej;
• poprawić stosowanie konsekwencji finansowych dochodzeń OLAF-u, aby zapobiegać stratom w budżecie UE wynikającym z przedawnienia;
• wzmocnić pozycję UE we wzajemnych preferencyjnych uzgodnieniach handlowych oraz lepiej wykorzystywać środki zapobiegawcze i zabezpieczające poprzez uwzględnianie ich we wszystkich przyszłych umowach handlowych oraz
• promować zastępowanie świadectw pochodzenia i świadectw przywozowych certyfikacją własną producenta.