W ramach unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich – będącej częścią wspólnej polityki rolnej – za pomocą działania pt. „Zwiększanie wartości dodanej produktów rolnych i leśnych”, którego celem jest poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego, udostępniane są dotacje dla przedsiębiorstw przetwarzających i wprowadzających do obrotu produkty rolne. W budżecie UE na lata 2007-2013 na pomoc przeznaczono kwotę 5,6 mld euro. Do tego dochodzą środki krajowe, dzięki którym łączna wysokość środków publicznych sięga 9 mld euro.
Państwa członkowskie muszą sporządzić programy rozwoju obszarów wiejskich, dostosowujące pomoc UE do potrzeb tych państw za pomocą określonych w nich celów krajowych i regionalnych oraz określające zakres działania, aby zapewnić wydajne wykorzystanie finansowania. Kontrolerzy stwierdzili jednak, że ustanowiono jedynie cele ogólne, z których nie wynikało, w jaki sposób finansowanie ma zwiększyć wartość dodaną produktów rolnych czy poprawić konkurencyjność rolnictwa. Pomimo braku szczegółowości tych programów, Komisja je zatwierdziła. Kontrola dotyczyła sześciu krajowych i regionalnych programów rozwoju obszarów wiejskich, wybranych głównie ze względu na ich skalę; były to programy realizowane w Hiszpanii (Kastylia i León), we Francji, Włoszech (Lacjum), na Litwie, w Polsce i w Rumunii.
Kontrolerzy UE ustalili, że państwa członkowskie nie ukierunkowują finansowania na projekty, które wymagają – co można wykazać – wsparcia ze środków publicznych. Istnieje w związku z tym ryzyko, że działanie 123 stanie się ogólną subwencją dla przedsiębiorstw inwestujących w przetwórstwo spożywcze, a ponadto że nastąpi zakłócenie konkurencji, a i tak już ograniczone środki publiczne będą marnowane.
Do przedsiębiorstw zajmujących się przetwórstwem spożywczym trafia prawie 20% środków UE przeznaczonych na poprawę konkurencyjności rolnictwa, jednak w procesie monitorowania i oceny nie gromadzi się informacji na temat wartości dodanej czy skutków dla konkurencyjności rolnictwa. W wyniku stosowanych obecnie rozwiązań nie można uzyskać informacji niezbędnych do wykazania, czy finansowanie doprowadziło do osiągnięcia zamierzonych celów, ani też zwiększyć skuteczności i wydajności tego finansowania na lata 2014-2020.
– Państwa członkowskie nie identyfikują w sposób wyraźny obszarów, w których występuje potrzeba dofinansowania, ani też nie ustanawiają konstruktywnych celów – powiedział Jan Kinšt (CZ), członek Trybunału odpowiedzialny za sprawozdanie. – Komisja powinna zatwierdzać jedynie programy zawierające takie cele, w przeciwnym przypadku działanie 123 może stać się jedynie rodzajem subwencji dla przedsiębiorstw zajmujących sie przetwórstwem spożywczym.
Sprawozdania specjalne Europejskiego Trybunału Obrachunkowego (ETO) publikowane są przez cały rok i przedstawiają wyniki kontroli wybranych obszarów działalności UE lub kwestii związanych z zarządzaniem.
Sprawozdanie specjalne nr 1/2013 zatytułowane jest: „Czy wsparcie UE dla przemysłu przetwórstwa spożywczego w sposób skuteczny i wydajny zwiększało wartość dodaną produktów rolnych?”. Trybunał sprawdził, czy działanie to zostało zaprojektowane i wdrożone w sposób, który umożliwia wydajne finansowanie projektów mających zaspokoić wyraźnie zidentyfikowane potrzeby, oraz czy działanie to było monitorowane i oceniane tak, aby możliwe było wykazanie jego rezultatów.
Na potrzeby kontroli projekty uznawano za skuteczne, jeśli były trwałe i przyczyniały się do realizacji celów szczegółowych działania przewidzianych w Programach Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz do zwiększenia wartości dodanej produktów rolnych. Finansowanie uznawano za wydajne, jeśli efekt deadweight był ograniczony, a wszelkie przypadki efektu przesunięcia były uzasadnione.
Prace kontrolerów polegały na przeglądzie Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich, badaniu systemów zarządzania państw członkowskich oraz wizytach w tych państwach członkowskich w celu skontrolowania 24 ukończonych projektów dotyczących przetwórstwa spożywczego, w tym czterech projektów wskazanych przez państwa członkowskie jako przykłady najlepszych praktyk. Pozostałe projekty zostały wybrane przez Trybunał w taki sposób, aby uwzględnić rodzaje projektów, które są najczęściej finansowane w danych państwach członkowskich.
Trybunał ustalił, że projekty głównie przyczyniły się do poprawy wyników finansowych przedsiębiorstw, których dotyczyły, a część skontrolowanych projektów może skutkować pewną wartością dodaną. Efekty te nie mogą być jednak wiązane z koncepcją samego działania czy z procedurami wyboru zastosowanymi przez państwa członkowskie. Nie stwierdzono dowodów, które pozwoliłyby na wykazanie, że przedsiębiorstwa, które otrzymały pomoc, faktycznie potrzebowały dotacji, ani też na wykazanie szczegółowych celów w ramach polityki, w których osiągnięciu miały pomóc dotacje. Trybunał stwierdził, że wsparcia nie kierowano w sposób systematyczny do projektów, które w sposób skuteczny i wydajny zwiększały wartość dodaną produktów rolnych.
Trybunał zalecił, co następuje:
Kontrolerzy UE ustalili, że państwa członkowskie nie ukierunkowują finansowania na projekty, które wymagają – co można wykazać – wsparcia ze środków publicznych. Istnieje w związku z tym ryzyko, że działanie 123 stanie się ogólną subwencją dla przedsiębiorstw inwestujących w przetwórstwo spożywcze, a ponadto że nastąpi zakłócenie konkurencji, a i tak już ograniczone środki publiczne będą marnowane.
Do przedsiębiorstw zajmujących się przetwórstwem spożywczym trafia prawie 20% środków UE przeznaczonych na poprawę konkurencyjności rolnictwa, jednak w procesie monitorowania i oceny nie gromadzi się informacji na temat wartości dodanej czy skutków dla konkurencyjności rolnictwa. W wyniku stosowanych obecnie rozwiązań nie można uzyskać informacji niezbędnych do wykazania, czy finansowanie doprowadziło do osiągnięcia zamierzonych celów, ani też zwiększyć skuteczności i wydajności tego finansowania na lata 2014-2020.
– Państwa członkowskie nie identyfikują w sposób wyraźny obszarów, w których występuje potrzeba dofinansowania, ani też nie ustanawiają konstruktywnych celów – powiedział Jan Kinšt (CZ), członek Trybunału odpowiedzialny za sprawozdanie. – Komisja powinna zatwierdzać jedynie programy zawierające takie cele, w przeciwnym przypadku działanie 123 może stać się jedynie rodzajem subwencji dla przedsiębiorstw zajmujących sie przetwórstwem spożywczym.
Sprawozdania specjalne Europejskiego Trybunału Obrachunkowego (ETO) publikowane są przez cały rok i przedstawiają wyniki kontroli wybranych obszarów działalności UE lub kwestii związanych z zarządzaniem.
Sprawozdanie specjalne nr 1/2013 zatytułowane jest: „Czy wsparcie UE dla przemysłu przetwórstwa spożywczego w sposób skuteczny i wydajny zwiększało wartość dodaną produktów rolnych?”. Trybunał sprawdził, czy działanie to zostało zaprojektowane i wdrożone w sposób, który umożliwia wydajne finansowanie projektów mających zaspokoić wyraźnie zidentyfikowane potrzeby, oraz czy działanie to było monitorowane i oceniane tak, aby możliwe było wykazanie jego rezultatów.
Na potrzeby kontroli projekty uznawano za skuteczne, jeśli były trwałe i przyczyniały się do realizacji celów szczegółowych działania przewidzianych w Programach Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz do zwiększenia wartości dodanej produktów rolnych. Finansowanie uznawano za wydajne, jeśli efekt deadweight był ograniczony, a wszelkie przypadki efektu przesunięcia były uzasadnione.
Prace kontrolerów polegały na przeglądzie Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich, badaniu systemów zarządzania państw członkowskich oraz wizytach w tych państwach członkowskich w celu skontrolowania 24 ukończonych projektów dotyczących przetwórstwa spożywczego, w tym czterech projektów wskazanych przez państwa członkowskie jako przykłady najlepszych praktyk. Pozostałe projekty zostały wybrane przez Trybunał w taki sposób, aby uwzględnić rodzaje projektów, które są najczęściej finansowane w danych państwach członkowskich.
Trybunał ustalił, że projekty głównie przyczyniły się do poprawy wyników finansowych przedsiębiorstw, których dotyczyły, a część skontrolowanych projektów może skutkować pewną wartością dodaną. Efekty te nie mogą być jednak wiązane z koncepcją samego działania czy z procedurami wyboru zastosowanymi przez państwa członkowskie. Nie stwierdzono dowodów, które pozwoliłyby na wykazanie, że przedsiębiorstwa, które otrzymały pomoc, faktycznie potrzebowały dotacji, ani też na wykazanie szczegółowych celów w ramach polityki, w których osiągnięciu miały pomóc dotacje. Trybunał stwierdził, że wsparcia nie kierowano w sposób systematyczny do projektów, które w sposób skuteczny i wydajny zwiększały wartość dodaną produktów rolnych.
Trybunał zalecił, co następuje:
- W programach państw członkowskich należy w sposób wyraźny identyfikować obszary, w których występuje potrzeba dofinansowania, oraz ustanawiać konstruktywne i wymierne cele. Komisja powinna zatwierdzać wyłącznie programy, które spełniają te kryteria.
- Należy określić kryteria wyboru umożliwiające wskazywanie najbardziej skutecznych projektów. Kryteria te należy rygorystycznie stosować, aby zapewnić wydajne wykorzystywanie środków unijnych, nawet w przypadkach gdy dostępne są środki wystarczające na sfinansowanie wszystkich kwalifikujących się projektów.
- Komisja i państwa członkowskie powinny promować przyjmowanie najlepszych praktyk służących ograniczaniu ryzyka wystąpienia efektu deadweight i efektu przesunięcia.
- Z myślą o następnym okresie finansowania należy udoskonalić ramy monitorowania i oceny mające zastosowanie do finansowanych projektów, aby zapewnić możliwość właściwego pomiaru skuteczności funduszy.
